Vào đời vua Hùng Vương thứ 6, giặc Ân kéo quân sang xâm lược nước Văn Lang, thế giặc rất hùng mạnh, quan quân không chống cự nổi. Nhà vua lo lắng cho mời các quan trong triều đến cùng bàn kế phá giặc. Các quan tâu vua xin cho sứ giả đi rao tìm người tài giỏi ra giúp nước. Vua nghe theo kế ấy.
Lúc bấy giờ ở làng Phù Đổng (làng Gióng), bộ Võ Ninh có 1 nhà nọ hiếm muộn con, đến 62 tuổi mới sinh được 1 cậu con trai. Nhưng cậu bé đã lên 3 tuổi mà vẫn không biết nói, không đứng không ngồi, suốt ngày chỉ ẳm ngữa mà thôi.
Khi sứ giả đến làng rao cầu hiền, cậu bé thốt nhiên nói được, cậu ngồi bật dậy cất tiếng xin cha mẹ mời sứ giả nhà vua vào thưa chuyện. Khi sứ đến, cậu liền xin với sứ về tâu vua đúc cho cậu 1 con ngựa sắt, một cái nón sắt, và 1 thanh gươm, để cậu ra quân diệt giặc.
Từ khi sứ nhà vua về, cậu bé mỗi ngày một lớn, ăn khỏe lạ thường. Ngày tháng qua nhanh, cậu lớn phỗng lên đến nỗi phải làm nhà riêng để ở.
Khi giặc Ân kéo đến núi Châu Sơn (Tiên Du - Bắc Ninh) thì sứ giả đem gươm, ngựa và nón sắt đến dâng cho cậu. Cậu vươn vai đứng đậy rồi nhảy lên ngựa mà ra roi, ngựa chạy đến đâu, miệng phun ra lửa đến đó. Trên mình ngựa, cậu xông vào đội ngũ của giặc vung kiếm chém giặc như chém chuối, gươm gãy, cậu nhỏ cả cụm tre mà đánh. Không đương nỗi sức mạnh thần thông của chàng trai Phù Đổng, quân giặc còn lại quỳ gối xin hàng.
Phá được giặc Ân rồi, người anh hùng làng Phù Đổng đi đến núi Sóc Sơn thì biến mất. Vua nhớ ơn, truyền lập đền thờ ở làng Phù Đổng, phong là Xung Thiên Thần Vương. Sau người đời hay gọi là Phù Đổng Thiên Vương hay Thánh Gióng. Hàng năm đến ngày mùng 8 tháng 4, làng Phù Đổng mở hội vui lớn, tục gọi là hội Gióng.